6 – Computers
Kabels
Vroeger, toen de USB kabel nog niet bestond, waren er allerlei verschillende stekkers om apparaten aan te sluiten op je PC. En elke keer als je een muis of toetsenbord aansloot, was de kans groot dat je eerst je computer opnieuw op moest starten voor het werkte.
USB is ontworpen als standaard voor het aansluiten van allerlei verschillende randapparatuur, zoals muizen, toetsenborden, printers, digitale camera’s, externe schijven, enzovoorts. Tegenwoordig gebruiken we het ook veel met smartphones, en uiteraard USB drives. USB kent verschillende stekkers, het is belangrijk om het verschil tussen de meest gebruikte te herkennen:
| USB A | USB B | Mini USB | Micro USB | USB C |
|---|---|---|---|---|
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Natuurlijk is USB niet de enige moderne poort die we gebruiken. Wellicht herken je de volgende kabels ook.
De Lightning poort wordt sinds 2012 gebruikt in o.a. iPhones, iPads en iPods. De techniek is gebaseerd op USB 2.0. Net als USB kunnen Lightning kabels gebruikt worden voor stroomvoorziening, maar ook digitale signalen zoals beeld en analoog geluid. Bovendien is deze kabel altijd al omkeerbaar aansluitbaar geweest.
Het grote voordeel van de Thunderbolt kabel is de snelheid van dataoverdracht. Zoals je in het tabelletje hieronder kunt zien is deze poort veel sneller dan USB.
Thunderbolt wordt dan ook veel gebruikt voor het aansluiten van beeldschermen en externe harde schijven.
Er is een Thunderbolt versie 3 aangekondigd, die gebruik maakt van een USB type-C stekker en snelheden tot 40 Gbps ondersteunt.
FireWire kom je soms nog tegen, vooral in oudere digitale videocamera’s en externe harde schijven, die meer snelheid nodig hadden dan USB 2.0.
Zoals eerder vermeld betekent Gbps gigabit per seconde, oftewel 1000000000 bits per seconde.
Ook VGA is een wat oudere standaard, grote kans dat je deze nooit meer gebruikt. Er is geen vaste standaard voor de maximale beeldresolutie en lengte die deze kabel aankan, dat is heel erg afhankelijk van de kwaliteit van de kabel. De VGA poort is analoog, wat betekent dat er geen ondersteuning is voor de extra opties die de kabels hieronder wel hebben.
DVI is ontworpen als de opvolger van VGA. In het algemeen kun je met DVI hogere resoluties halen, in sommige gevallen met een helderder en scherper beeld. Let wel op dat er meerdere DVI stekkers bestaan, die niet altijd met elkaar overweg kunnen.
HDMI is eerder al behandeld, maar nog wat meer informatie:
De HDMI poort is digitaal, en kan dus hele hoge resoluties weergeven, naast ondersteuning voor onder andere audio.
De meeste moderne computerschermen hebben ondersteuning voor HDMI, maar omdat dit nog niet altijd zo is, hebben de meeste grafische kaarten nog vooral DVI uitgangen. HDMI is in theorie dus net zo goed als of beter dan DVI, maar in computers komt momenteel DVI nog meer voor.
Software
Op deze pagina’s vind je een kort overzicht van een aantal populaire multimedia programma’s.
Adobe’s eerste populaire programma was Illustrator, een programma om vectortekeningen mee te maken. Maar het meest bekend is natuurlijk het fotobewerkingsprogramma Photoshop. Zo bekend zelfs, dat “photoshoppen” een werkwoord is geworden. InDesign is het meest bekende DTP (DeskTop Publishing) programma, vooral geschikt om documenten met meerdere pagina’s vorm te geven.
Het videomontageprogramma Premiere heeft meer concurrentie, zoals Sony Vegas en Apple’s Final Cut. Maar als je effecten wilt toevoegen aan je video, is After Effects de standaard. Acrobat kennen we als het programma om PDF bestanden te bekijken.
Minder bekend bij de thuisgebruiker is Bridge, een programma dat bij Photoshop geleverd wordt. Het is vooral bedoeld voor fotograven en vormgevers, om hun werk te ordenen. Het geeft je de mogelijkheid om bestanden te beoordelen, snel te bewerken (bijvoorbeeld om de helderheid en het contrast aan te passen), en om acties op een grote groep bestanden te doen (bijvoorbeeld opslaan voor het web).
Ondanks de hoge prijzen is de populariteit van het Adobe pakket enorm hoog, te danken aan de brede set mogelijkheden, en aan de integratie tussen de verschillende programma’s. Je kunt een Illustrator bestand ook openen in Photoshop, en de lagen van je afbeelding in Photoshop kun je weer gebruiken in After Effects, enzovoorts. In totaal bestaat het volledige pakket uit 33 applicaties.
Sinds 2013 kun je de Adobe software krijgen via de Creative Cloud. In feite betekent het dat je de licentie voor (een deel van) het pakket niet meer koopt, maar huurt. Voor kleine bedrijven is dit voordelig, omdat je via internet altijd de laatste updates krijgt, en je kosten lager kunnen uitvallen. In 2015 betaal je €966 voor Photoshop, of €24 per maand via CC. Voor het complete ‘Master’ pakket betaal je €2707, of €60 per maand. In veel gevallen kun je met een educatieve licentie de software een stuk goedkoper gebruiken.
Uiteraard is er ook kritiek op Adobe en zijn programma’s. Reader, dat we kennen als het programma om PDF bestanden te bekijken, en Flash, dat wordt gebruikt voor interactieve filmpjes en games in webpagina’s, staan allebei in ‘The 10 most hated programs of all time’ van Techradar.com. Gelukkig wordt Flash inmiddels door de meeste browsers niet eens meer ondersteund, en zijn er voor Reader goede gratis alternatieven te vinden.
3D ontwerp software kun je vinden in variaties van simpel tot enorm complex.
Sketchup (dat een tijdje van Google is geweest, maar nu wordt gemaakt door Trimble Navigation) heeft zijn populariteit niet alleen te danken aan dat het gratis is, maar ook de eenvoud in gebruik. Bovendien is Sketchup gekoppeld aan een ‘3D warenhuis’, waar je gratis allerlei 3D modellen kunt downloaden, van IKEA meubels tot complete gebouwen.
Doordat het een eenvoudig programma is heeft het wel beperkingen, en is het niet echt bedoeld voor animatie in bijvoorbeeld films.
Maya, Maxon Cinema 4D, Blender zijn wél bedoeld voor professionele animatie, en daarom net iets minder eenvoudig in gebruik. Toch kun je er, met een beetje ervaring, redelijk snel indrukwekkende beelden mee maken.
Maya en Cinema 4D zijn niet gratis, hoewel je als student een gratis of goedkopere licentie kunt krijgen. Blender is een gratis en open-source alternatief, dat daardoor ook erg populair is.
De programma’s lijken erg op elkaar. Maar je zou kunnen zeggen dat Maya het meest uitgebreid is (en daardoor ook de steilste leercurve heeft), Cinema 4D populair is vanwege zijn render engine, en Blender heel hard aan populariteit aan het winnen is vanwege alle features die constant toegevoegd worden.
Als je meer technische 3d-tekeningen wilt maken, bijvoorbeeld voor 3d printen, kijk dan ook eens naar een CAD-programma, zoals Fusion 360
Voor het professioneel opnemen, bewerken en produceren van muziek gebruik je DAW software: een Digital Audio Workstation. Voorbeelden van zo’n programma zijn Logic, Ableton, Cubase en Reaper. De programma’s geven je de mogelijkheden om geluid in meerdere tracks op te nemen, en daarna te mixen en te bewerken. Daarnaast kun je via MIDI ook zelf digitale instrumenten inspelen of aansturen. Sommige DAW’s zijn bedoeld voor studio-opnames, en anderen meer voor live optredens.
Operating Systems
De verbinding tussen de programma’s die je gebruikt en je computer wordt gemaakt door het Operating System (OS). Windows en Mac OS kennen we allemaal, maar ook de open-source variant Linux bekijken we kort.
Het grote voordeel van Mac OS is de integratie tussen het OS en de hardware: doordat beide worden gemaakt door Apple, werken ze zo goed mogelijk samen. In tegenstelling tot Windows, waar een oneindig grote variatie tussen hardwarecomponenten mogelijk is, weet Apple precies wat er in het apparaat zit, en kunnen ze hun OS dus precies voor die componenten ontwikkelen.
Een ander subjectief voordeel zijn de designprincipen die bij Apple hoog in het vaandel staan. Doordat zo veel mogelijk aan deze principen wordt vastgehouden, ziet alles er herkenbaar en stijlvol uit.
Voordelen van Windows zijn de lagere prijs voor dezelfde rekenkracht, en de eenvoud om losse componenten up te graden. Vooral de prijs maakt dat Windows nog steeds het grootste marktaandeel heeft (ongeveer 90%). En dat heeft dan weer tot gevolg dat de meeste ontwikkelaars hun programma’s maken voor Windows, en er dus voor de andere operating systems minder programma’s beschikbaar zijn. Uiteraard geldt datzelfde ook voor virussen.
Een OS zonder eenduidig designprincipe en ook zonder een grote hoeveelheid ondersteunde software, maar ook vrijwel zonder virussen en vooral zonder prijskaartje, is Linux. Linux is open-source, en er zijn veel varianten van gratis te downloaden, zoals Ubuntu (hiernaast afgebeeld), Debian of Fedora. Het marktaandeel van Linux is nog steeds minder dan 1%, maar steeds meer bedrijven en overheden stappen over op Linux en open-source software, om op die manier miljoenen euro’s te besparen.
Hardware
Je computer, of het nou een desktop pc of een smartphone is, is eigenlijk een hele geavanceerde rekenmachine. Compute betekent ook berekenen. En in je computer is de processor diegene die het rekenwerk doet. Alle andere componenten zijn er om de processor of de gebruiker te helpen. We noemen de algemene processor ook wel de CPU, Central Processing Unit.
De twee bekendste makers van CPU’s zijn Intel en AMD. Het aantal acties die een processor per seconde kan doen wordt aangegeven in Ghz (Gigahertz). Moderne processoren hebben meerdere ‘cores’, zodat ze meerdere berekeningen tegelijk kunnen doen.
Zo kun je over een CPU bijvoorbeeld lezen dat het een 4 core met 3.7 Ghz processor is. Maar het is erg lastig om aan deze getallen alleen te zien hoe snel die CPU nou echt is. De ene processor krijgt meer gedaan met 3.7Ghz dan de andere. En alle cores worden ook niet constant gebruikt. Daarom is het goed om bij je zoektocht naar een snelle processor te kijken naar vergelijkingssites als cpubenchmark.net.
Alle berekeningen die gedaan zijn door de CPU, en alles wat nog uitgerekend moet worden, is tijdelijk opgeslagen in het RAM geheugen van de computer. Als je computer meer geheugen heeft, hoeft het minder lang na te denken over zijn berekeningen, en wordt je computer dus sneller.
Als je computer (ook Mac) traag wordt, kan het zijn dat je dit deels kunt oplossen door geheugen te vervangen of bij te plaatsen.
De capaciteit van het RAM geheugen wordt gemeten in GB (GigaByte). 4 tot 8 GB is aan te raden. Grote programma’s zoals Photoshop, maar ook het OS, gebruiken soms meer geheugen dan jij beschikbaar hebt, in dat geval gebruikt de processor de harde schijf als extra geheugen. Dat is wel een stuk trager dan het RAM geheugen.
Wat een harde schijf doet weet je al, en je weet vast ook dat er externe en interne harde schijven bestaan. Wat je misschien niet weet is dat er twee soorten harde schijven bestaan: HDD’s en SSD’s.
HDD staat voor Hard Disk Drive. Het bestaat uit meerdere harde ronde schijven boven elkaar (vandaar de naam) met leeskoppen die magnetisch kunnen lezen en schrijven. HDD’s bestaan al sinds 1956, erg nieuw is de techniek dus niet.
Vanwege de draaiende schijven is de HDD erg kwetsbaar: als je hem laat vallen terwijl de schijven draaien is de kans groot dat de harde schijf stuk is. En doordat de leeskop steeds moet wachten tot de juiste informatie voorbij draait, is de HDD ook relatief traag.
Toch heeft de HDD nog een aantal grote voordelen: De prijs per GB is heel laag (ongeveer €0,07 per GigaByte) en de schijven hebben een grote capaciteit, tot wel meerdere TeraByte, oftewel duizenden GigaByte.
Een SSD, oftewel Solid State Drive, heeft geen bewegende onderdelen. Het is dus minder kwetsbaar en ook veel sneller. Ze zijn ook veel kleiner, op het plaatje hiernaast zie je een SSD (rechts) naast een HDD.
Omdat het een relatief nieuwe technologie is, is het nog wel relatief duur: zo’n €0,30 per GB. En de schijven hebben ook nog niet zo veel capaciteit, op een gemiddelde SSD kun je nu 250Gb opslaan.
Ga je een laptop kopen en hoef je niet zo veel op te slaan? Koop dan een laptop met SSD. Voor een vaste PC is het advies om twee schijven te kopen: een SSD waar je het OS en alle belangrijke programma’s op zet, en een HDD van één of meerdere TeraByte om je grote bestanden op te slaan.
De meeste computers hebben naast de CPU nog een processor: de GPU oftewel Graphical Processing Unit. De naam zegt het al, de GPU is speciaal voor grafische toepassingen. Soms zit je GPU ‘onboard’ op het moederbord, maar als je veel wilt gamen, photoshoppen of video’s bewerken, dan koop je een aparte grafische kaart, die je in het moederbord kunt plaatsen.
Koop je een laptop, let dan op of het een aparte GPU heeft, of dat de grafische klusjes worden opgeknapt door de CPU, wat natuurlijk trager is.
Opslag
Tegenwoordig zit bijna al onze data in de cloud. Maar soms heb je nog een fysiek medium nodig om data buiten je pc op te slaan of uit te wisselen. Een overzichtje:
| Afbeelding | Naam | Gebruik | Max GB* | Prijs per GB* |
|---|---|---|---|---|
 |
USB drive | Kan in elke computer, en in veel andere apparaten | 2048 GB | vanaf €0,13 |
 |
Compact Flash (CF) | Zeer hoge lees- en schrijfsnelheden mogelijk. Geschikt voor professionele fotografie. | 256 GB | vanaf €0,60 |
 |
Secure Digital (SD) | Goedkoop en klein, zie je vaak in eenvoudige camera’s | 512 GB | vanaf €0,18 |
 |
Micro SD | Heel erg klein, geschikt voor bijvoorbeeld GoPro’s | 512 GB | vanaf €0,16 |
Geen van de bovenstaande opslagmedia is geschikt voor langdurige opslag. Wil je buiten je pc een backup maken van je bestanden, gebruik dan een externe SSD schijf, of Cloud Storage.
* Bron: Tweakers Pricewatch, oktober 2018
Bits en Bytes
We hebben in deze reader de termen bits en bytes al vaak gebruikt. Maar wat betekent het nou eigenlijk?
De processor en alle andere componenten werken met electrische stroompjes. Door stroompjes heel snel aan en uit te zetten, communiceren de componenten met elkaar. Je kunt het ongeveer zien als morse-code. Als wij de stroompjes beschrijven, gebruiken we 1 en 0.
1 voor stroom aan, 0 voor stroom uit. Wanneer de computer bijvoorbeeld de letters “hallo” wil opslaan op de harde schijf, dan vertaalt hij dat in:
| h | a | l | l | o |
|---|---|---|---|---|
| 01101000 | 01100001 | 01101100 | 01101100 | 01101111 |
De vijf letters worden vertaald in vijf setjes van acht eentjes en nulletjes. Één eentje of nulletje noemen we een bit. De computer groepeert de bits altijd in groepjes van acht: 1 byte is 8 bit. Het hele technische verhaal hierachter is niet belangrijk. Maar weet wel dat een bit wordt afgekort met een “kleine” letter b en een byte wordt afgekort met een hoofdletter B. Dus: 1B is 8b
En let vooral bij verbindingssnelheden goed op, want daar worden B en b nog wel eens door elkaar gebruikt.
1GB = 8 Gb ≈ 1000MB = 8000MB = 1000000 KB = 8000000 Kb ≈ 1000000000 B enz.
Eigenlijk is 1GB gelijk aan 1024MB enzovoorts, maar voor de leek is bovenstaande berekening goed genoeg.
Internet
Het internet is een groot netwerk van aan elkaar verbonden computers, die op allerlei manieren met elkaar kunnen praten. Net als dat jij een telefoonnummer hebt voor als je gebeld wil worden, of een postadres voor brieven, heeft jouw computer ook een adres. Dit noemen we het IP-adres. De meeste apparaten hebben nu nog een IP versie 4 adres. Dat is een samenstelling van vier getallen tussen 0 en 255, bijvoorbeeld 192.168.178.1.
Met deze 4 getallen kunnen 4 miljard verschillende combinaties gemaakt worden. Maar omdat die al op zijn gaan we nu langzaam over op IPv6 adressen. Die zien er uit als 3ffe:1900:4545:3:200:f8ff:fe21:67cf. Hiermee zijn 340 sextiljoen (340 met 36 nullen) combinaties mee te maken, voorlopig wel even genoeg dus.
Ook webservers hebben een IP-adres, en in principe zou je dat adres kunnen gebruiken om de websites die er op staan te bezoeken. Maar omdat het niet echt handig is om voor elke website het IP-adres te onthouden, worden de adressen voor ons vertaald in domeinnamen. Elke keer dat jij een domeinnaam intypt, gaat het Domain Name System (DNS) op zoek naar het bijbehorende IP-adres.
Je krijgt jouw IP-adres (soms een vaste, soms elke keer als je inlogt een andere) van je Internet Service Provider (ISP). Je ISP regelt alle zaken rondom je internetverbinding voor je, en vaak ook andere diensten zoals email, en soms ook webhosting.
Hosting betekent dat bepaalde bestanden via het internet beschikbaar worden gemaakt, vaak via een HTTP server. Afhankelijk van hoeveel je ervoor wilt betalen, kun je vaak kiezen tussen verschillende hostingpaketten. Je kiest dan voor hoeveel schijfruimte (beschikbare GB) en bandbreedte (GB per dag/week/maand) je krijgt. Ook kies je voor extra’s als FTP accounts en een domeinnaam.
Als jij een website bezoekt, dan worden de bestanden van die site naar jouw computer gedownload en direct geopend. De techniek die dit mogelijk maakt heet HTTP. Daarom staat er http:// voor de url van elke site.
Voor sommige sites is het belangrijk dat de verbinding tussen jou en de webserver extra beveiligd wordt. Dit geldt zeker voor banksites, maar eigenlijk voor elke site waar je moet inloggen. Voor dit soort verbindingen wordt HTTPS gebruikt.
Twijfel je over de verbinding veilig is? Controleer dan in ieder geval of er https voor de url staat.
Computer gecrashed en al je data kwijt? Je documenten delen tussen je laptop, smartphone en pc, of met je klasgenoten? Cloud storage biedt uitkomst in beide situaties. Door de software van bijvoorbeeld Google Drive, Dropbox Microsoft OneDrive, of Apple iCloud te installeren, worden alle bestanden die je opslaat automatisch geüpload naar de ‘cloud’ (een metafoor voor het internet).
Naast de vier genoemde diensten zijn er natuurlijk nog meer, soms specifiek bedoeld voor een bepaald type bestanden, zoals foto’s. Het uploaden van al je bestanden naar het internet levert uiteraard ook een privacyvraagstuk op, temeer omdat er in het verleden incidenten zijn geweest als de iCloud hack in 2014. Voor personen en kleine bedrijven is de cloud best veilig. De zwakste schakel ben je zelf: de meeste mensen worden gehacked doordat ze ergens op een onveilige plek hun wachtwoord of andere privegegevens invullen, het zogenaamde phishing.
